पेशवाईच्या त्रोटक हकीकतीचा पोवाडा
श्रीमंत ईश्वरी अंश, धन्य तो वंश, परम पुरुषार्थी ।
बरोबरी तयांची कोण करील पहातार्थी ॥ध्रुवपद॥
राजाधिराज महाराज, गरीब नवाज, धनी श्रीमंत ।
भासती सदैव देव आमचे हेच भगवन्त ॥
पाषाण धातुच्या मूर्ती, धरत्रीवरती, आहेत अनंत ।
त्या पूज्य परंतु नाहीत प्रगट जीवित ॥
तसे नव्हेत हे तर देव, कलिमध्ये भूदेव, ब्राह्मण संत ।
त्या वंशी पेशवे झाले सबळ बळिवंत ॥चाल॥
योग्यतेस आणिले पंत, होऊनिया कृपावंत, त्या राजांनी ।
ह्यामुळेच चढती कमान, धरुनी अभिमान.... ।
मग बहिरोपंत सोडवून, बिडी तोडवून, प्रभुच्या पणज्यांनी ॥चाल पहिली॥
पुढे प्रधानपद मिळवून, वैरी पळवून मारिल्या शर्थी ॥श्रीमंत०॥१॥
राव बाजी पुण्यामध्ये येऊन, हातावर घेऊन, निघाले शीर ।
प्रारंभी पाहिले जनस्थान रघुवीर ।
नेमाड माळवा मुलूख, करुन सरसलूख, मोडिले वीर ।
मेवाडचे राजे न धरती धीर ॥
गढमंडळ बुंदेलखंड, डंघईत अखंड, राहून थंड, सही केले ।
प्रतापे करून या जगात नाग मिळविले ॥चाल॥
बुडवूनि या बहाद्दरास, आणिली घरास, माषुक मस्तानी ।
दरवर्षी धौंशा घालून, जावे चालून अघाडीस मस्तानी ॥
शह दिला नगर थेट पास, खु...... । ........॥चाल पहिली॥
उपरात नर्मदाकाठी, सार्थकासाठी, मोक्ष कार्यार्थी ।
देह समर्पिला त्या स्थानी याच भावार्थी ॥ श्रीमंत ॥२॥
तेची दुनियेमाजी धन्य, न मानी अन्य, वंदिती स्वामी ।
जीव खर्च कराया सिद्ध धन्याच्या कामी ॥
तीन वर्षे राज्य वसवून, मोर्चे बसवून सभोवते धमामी ।
सुरुंगानी पाडिला अलगत बुरुज बदामी ॥
हल्ल्यांत उडाले लोक, करिती किती शोक, पडून संग्रामी ।
नऊ लक्ष बांगडी फुटली वसई मुक्कामी ॥चाल॥
बक्षीस दिले कडी तोडे, पालख्या घोडे, वाजे चौघडे, जमीदार्या ।
ठायी ठायी दिसती भरभरून, आख ठरवून,
सजीवल्या सरदार्या परशत्रू होईना खाक, वाटुनी परख, तशाच हवलदार्या ॥चाल पहिली॥
खूब केली तुम्ही तरवार, नावनिशीवार, म्हणून किती प्रार्थी ।
यशस्वी होता तो संवत्सर सिद्धार्थी ॥श्रीमंत॥३॥
बाळाजी बाजीराव प्रधान, केवळ निधान, होते प्राणी ।
आणिले पुण्यात जपानी नळाचे पाणी ॥
युद्धात जिंकुन नबाब, बसविली बाब, करून धुळदाणी ।
त्या सालीच बंगाल्यत घातली ठाणी ॥चाल॥
लागलेच केले कूच, स्वारी दरकूच, परतली सगळ्यांची ।
लष्करात केवढा गजर, होई नित्य नजर, मोती मणि पोवळ्यांची ।
वाटून खिचडी रमण्यात, आनंदे पुण्यात, मोहरापुतळ्यांची ॥चाल पहिली॥
खुष केले शास्त्री पंडित, विद्यामंडित, विप्र विद्यार्थी ।
गेले कीर्त गात ते ब्राह्मण तीर्थोतीर्थी ॥श्रीमंत०॥४॥
शत्रूस न जाती शरण, आल्या जरी मरण, न देती पाठ ।
दादाही गणावा त्यात, बाण भात्यात, भातांचे ताट ॥
भलत्याच ठिकाणी घाली रिपुशी गाठ ।
तिन्ही काळ निरंतर साधी, जातीने बांधी, हत्यारे आठ ॥चाल॥
फेडून नवस, माहेरास, गेले लाहोरास, जिंकित शेंडे ।
अरे जपानी सहज अटकेत, पाव घटकेत, लाविले झेंडे ।
सरदार पदरचे कसे, कोणी सिंह जसे, कोणी शार्दूल गेंडे ॥चाल पहिली॥
पुढे चाले वीरांचा भार, घेती करभार, स्वामी कार्यार्थी ।
हे पुरुष म्हणावे श्रेष्ठ बंधुचे स्वार्थी॥श्रीमंत०॥५॥
भाऊसाहेब योद्धा थोर, आंगामध्ये जोर, पुरा धैर्याचा ।
विश्वासरावही तो तसाच शौर्याचा ॥
दोहो बाजूस भाला दाट, पलिटेना वाट, अशा पर्याचा ।
किंचित पडेना प्रकाश वर सूर्याचा ॥
दृष्टांत किती कवि भरील, काय स्तव करील, ऐश्वर्याचा ।
शेवटी बिघडला बेत सकळ कार्याचा ॥चाल॥
कितीकांची बसली घरेच, हे तर खरेच, ईश्वरी कृत्य ।
शोकार्णवी नाना पडून, नित्य रडरडून, पावले मृत्यु ।
कवि गंगु हैबती दीन, पदांबुजी लीन, कृपेतील भृत्य ॥चाल पहिली॥
महादेव प्रभाकर ध्यायी, सदा गुण गाई, यथा साह्यार्थी ।
श्रीमंत प्रभूची कीर्त जशी भागीरथी ॥श्रीमंत०॥६॥