अध्याय १०
(गीति)
गणपति म्हणे वरेण्या, दैवी असुरी तशीच राक्षसि ही ।
१.
प्रकृतिविषयीं सांगे, फलचिन्हें हीं तुलाच संप्रति हीं ॥१॥
दैवी प्रकृति आहे, मोक्षासाठीं सुसाधनीं योग्य ।
बाकीच्या दोनीही, बंधनकारक नरास त्या योग्य ॥२॥
दैवी प्रकृतिविषयीं, लक्षण सांगें नृपा तुला आतां ।
धैर्य दया आर्जव हीं, चापल्य नि तेज शौच ही क्षमता ॥३॥
अक्रोधन नी आणिक, अभय अहिंसा तशीच पैशून्य ।
२-३.
नसणें अभिमानहि कीं, आणखीशीं तीं सुयुक्‍त हीं अन्य ॥४॥
दैवी प्रकृतिचिन्हें, कथिली ऐकें द्वितीय तीं साचीं ।
४.
अभिमान वादभारी, ज्ञानीं संकोच दर्प असुरीचीं ॥५॥
मद मोह गर्व आणिक, निष्ठुरता नी तसा अहंकार ।
५.
राक्षसि प्रकृति ऐशी, कथुनी झाली नृपाल साचार ॥६॥
हिंसा द्वेष अदयता, उद्धटपण क्रोध विनय नसणेंच ।
परनाशाची बुद्धी, प्रीती क्रोधावरी असे साच ॥७॥
कर्म न करणें आणिक, अशुचित्वहि द्वेष वेद भक्‍तांचा ।
परनिंदा करणें ही, न धरीं विश्वास साधुवाक्यांचा ॥८॥
पापीजन मैत्री ती, पाखंडयावरी असेच विश्वास ।
स्मृतिवाक्य पुराणीं तो, मानव धरतो सदा अविश्वास ॥९॥
अग्नीहोत्री ब्राह्मण, आणिक मुनिंचा करीतसे द्वेष ।
दांभिकपणिं कर्म करी, परवस्तूंचा अतीच अभिलाष ॥१०॥
इच्छा अनेक करणें, असत्य भाषण सदैवसें करणें ।
दुसर्‍यांचा उत्कर्षहि, सहन न करणें विनाशही करणें ॥११॥
एणेपरी गुणांनीं, प्रकृती जाणें नृपाळ राक्षसि ती ।
हे गुण जगतीं स्वर्गीं, वस्ती करिती समस्त ते नृपती ॥१२॥
माझी भक्ति न करिती, आश्रय करिती तृतीय प्रकृतिचे ।
वर्णन केलें आहे, ध्यानीं आणी वरील ते साचे ॥१३॥
जे तामस प्रकृतिचा, आश्रय करितात नरक त्यां वास ।
वर्णन करुं नये तीं, भोगिति दुःखें कठीणशीं खास ॥१४॥
जरि दैवानें सुटती, तरि ते जगतीं पुन्हांच जन्मति ते ।
६-१३.
कुबडे पंगू होउन, जन्मा येती कनिष्ठ जातीं ते ॥१५॥
पुनरपि पापाचरनी, होऊन माझी न भक्ति ते करिती ।
१४-१५.
यास्तव खालीं पडती, निंदित योनीमधेंच ते येती ॥१६॥
परि माझी भक्ती जे, करिती ते तरति मात्र या जगतीं ।
यज्ञ करुनियां स्वर्गी, जाती ते सुलभशा श्रमाअंतीं ॥१७॥
परि माझी भक्ती जे, दुर्लभ आहे नृपा असें समज ।
आतां पुढती कथितों, श्रवणीं सादर असेंच हें तूज ॥१८॥
मोहित झालेले ते, झालेले बद्ध ते स्वकर्मानें ।
मीपण युक्तहि होऊन, कर्ता भोक्ता असेंच मीपणिंनें ॥१९॥
ज्ञाता सुखी नि शास्ता ईश्वर आहे जगांत मी थोर ।
१६-१७.
असली बुद्धी ज्याची, तो जातोची अधोगती थार ॥२०॥
यास्तव वरील गोष्टी, सोडुन देईं नृपा त्वरें खास ।
१८.
दैवी प्रकृति धरुनी, दृढतर भक्ती करुन मुक्तीस ॥२१॥
सात्त्विक राजस तामस, भक्तीचे हे प्रकार कीं तीन ।
देवांची भक्ती ती, सात्त्विक आहे नृपाल ती म्हणुन ॥२२॥
मान्य असे ती मजला, हितकर आहे प्रभूवरा भक्ती ।
१९-२०.
यक्ष नि राक्षस यांची, पूजा करणेंच राजसी भक्ती ॥२३॥
भूतादिक प्रेतांचें, पूजन करणें नि काम नी कर्म ।
वेदांनीं नच कथिलें, दंभ क्रौर्ये नि ताठरें कर्म ॥२४॥
ऐशीं कर्में करिती, तामस भक्ती नृपावरा समज ।
तीनी प्रकार कथिले, ध्यानीं आणीं सुबोध हा समज ॥२५॥
अंतःकरणीं मी हें, जाणत नाहीं उगीच देहास ।
कष्टवि याला म्हणती, तामस भक्‍तीहि नेत नरकास ॥२६॥
काम क्रोध नि आणिक, दंभ नि लोभास म्हणति नरकाचे ।
दरवाजे मोठे हे, त्यागुन मानव सुभक्‍त हे साचे ॥२७॥
दशम प्रसंग ऐसा, कथिला नृपतीस तो गणेशांनीं ।
गीतारुपें करुनी, शौनक यांना श्रवार्थ सूतांनीं ॥२८॥
दशमाध्यायीं कवनें, ओविलिं तीं रुचीरशीं पुष्पें ।
गणपति प्रभुवर यांनीं, प्रेमभरें तीं सुमाळ कंठापें ॥२९॥