अध्याय ९
(गीति)
देव-गजानन यांना, वरेण्य पुसतो उपासना दोन ।
पहिली अक्षर ऐसी, दुसरी ती मूर्तिमान या दोन ॥१॥
यांतिल मान्य कवन ती, करणें यास्तव सुयोग्य सांगावी ।
१।२.
आपण ईश्वरसाक्षी, आहां सर्वज्ञ म्हणुन सांगावी ॥२॥
गणपति म्हणे नृपाला, सगुण असें मी म्हणून मम भक्ती ।
३.
करणारा भक्त असा, मान्य मला तो करी सुहृद-भक्ती ॥३॥
हितकर प्राणीमात्रां, इंद्रियजेता तसाच ध्यानास ।
योग्य असुनियां जाणे, व्यक्त नि व्यापक अनाश रुपास ॥४॥
ध्यान करुनियां माझें, मजप्रत येतो तयास भवमुक्‍त ।
४।५.
करितों यास्तव माझी, सगुण-भक्ती करुन हो मुक्त ॥५॥
निर्गुणा उपासना ही, करणें आहे कठीण बहु साची ।
६.
निर्गुण भक्‍तीपासुन, प्राप्ती होते तशीच सगुणाची ॥६॥
येथें मुख्य असेची, भक्ती यास्तव करुन फल पावे ।
७.
ज्ञाते आणि समंजस, भक्ती करितां द्वआद्य फल पावे ॥७॥
भक्‍तीवांचुन मानव, भजन करि जरि तरीच चांडाळ ।
८.
भक्‍तिपुरःसर भजतो, विप्रांहुन तो वरिष्ठ चांडाळ ॥८॥
पूर्वी शुकसनकादिक, नारद आदी समस्त भक्‍तीतें ।
९.
करिते झाले यास्तव, मजप्रत आले करुन भक्ती ते ॥९॥
मजठायीं मनबुद्धी, ठेवुन करि नित्य भक्‍तिनें यजन ।
१०.
या योगें तूं मजप्रति, येशिल हें जाण भूपते वचन ॥१०॥
आतां अशा प्रकारें, मन ठेवाया समर्थ तूं नससी ।
११.
अभ्यास योग यांनीं, प्रयत्‍न मजप्रती येसी ॥११॥
तैसें करण्यासाठीं, समर्थ नससी करुन कर्मांसी ।
१२.
अर्पण करुनी मजसी, म्हणजे माझ्या कृपेस स्थित होसी ॥१२॥
हेंही करण्यासाठीं, कर्म करावें प्रकार ते तीन ।
१३.
त्यांचें फल त्यागाचा, यत्‍न करुनियां मलाच हो लीन ॥१३॥
माझेविषयीं आधीं, बुद्धी होणें असेंच उत्तम तें ।
उपरी ध्यान करावें, त्यागावें कीं समस्त अर्थांतें ॥१४॥
यापरि वर्तन करितां, शांती येते बहुतशी त्यानें ।
१४.
तदनंतर कथितों मी, ऐकें राया सुशांत चित्तानें ॥१५॥
मीपण त्यजणें आणिक, द्वेषही करणें नसेच वर्तन हें ।
समभावानें बघणें, वर्तन रुचतें खरोखरी तें हें ॥१६॥
लाभालाभ तसेची, सुखदुःखाला समान मानी तो ।
१५.
मान नि अपमानाला, समान मानी मला बहू रुचतो ॥१७॥
वाटत नाहीं लोकां, भय त्याचें नी तयास भय त्यांचें ।
१६.
उद्वेग कोप ज्याला, नाहीं त्याचें करीन प्रिय साचें ॥१८॥
शत्रूमित्रा नि शोका, यांना मानी समानसा जो तो ।
निंदा स्तुतीस मानी, समभावें तो रुचीरसा होतो ॥१९॥
भक्ती बुद्धी मौनी, निश्चय यांनीं प्रयुक्‍त नर ऐसे ।
१७.
निःसीम असा वागे, यातें मानी रुचीरसे खासे ॥२०॥
माझ्या उपदेशाचा, विचार करुनी सुवर्ततां मुक्त ।
१८.
होतो तो लोकांना, वंद्य निरंतर रुचीरसा भक्त ॥२१॥
इष्टानिष्ट प्राप्ती, मोह द्वेषास करित जो नाहीं ।
१९.
क्षेत्रक्षेत्रज्ञासी, जाणे जो तो मला रुचिर होई ॥२२॥
भूपति म्हणे प्रभूला, करुणासागर दयानिधे देवा ।
२०.
क्षेत्र-क्षेत्रज्ञाची, व्याख्या सांगा सुजाण त्या नांवा ॥२३॥
गणपति म्हणे वरेण्या, भूतें असती जगांत तीं पांच ।
त्यांचे गुणही तितुके, कर्म तशीं ज्ञान-इंद्रियें पांच ॥२४॥
मन-बुद्धी आणिक तो, आहे तिसरा नृपा अहंकार ।
२१.
एकुण तेविसांचा, मेळ असे तो जगांत साचार ॥२५॥
इच्छा धैर्य नि द्वेषा, सुखदुःख नि व्यक्तही मिळुन सारे ।
२२.
एक उणा तीस असा, तत्त्वाला क्षेत्र जाणती बा रे ॥२६॥
सार्‍या अंतर्यामीं, आणि मशीं जाण साच क्षेत्रज्ञ ।
२३.
सर्वांच्या समुदाया, आणिक मशिं ज्ञान विषय सर्वज्ञ ॥२७॥
इंद्रिय विषय विरक्तीं, शौचार्जव नी अदंभ गुरुसेवा ।
सोशिक स्वभाव आणिक, दोष असे जननमरण या सर्वां ॥२८॥
जाणे मानव त्याच्या, स्पष्टपणालाच नांव हें ज्ञान ।
२४.
विश्वाचे ठायीं ती, समदृष्टी वदति यास कीं ज्ञान ॥२९॥
एकान्तवास शांती, इंद्रियनिग्रह तशीच दृढभक्ती ।
२५.
यांना ज्ञान म्हणावें, ऐकें राया मदीय ही उक्ती ॥३०॥
आतां ऐकें भूपा, ज्ञान असें जें तयास जे विषय ।
सांगतसें मी तुजला, ऐकुन वागें सुजाण तें काय ॥३१॥
ज्ञानापासुन मुक्तचि, संसारांतुन त्वरीत तूं होसी ।
२६.
निर्वाणपदीं पावसि, ऐकें राया मदीय बोधासी ॥३२॥
आहे अनादि साचें, इंद्रियविरहित तसेच तीन गुण ।
भोगुन पण ते वर्जुन, असतें अव्यक्त आणखी खूण ॥३३॥
इंद्रियविषयांठायीं, अवभासक नी तशींच चिन्हें हीं ।
२७.
सत्यासत्यापासुन, अलग असें ब्रह्म समज भूपा हीं ॥३४॥
धारण करि विश्वातें, जगतां व्यापक असून लिप्त नसे ।
नानापरि दिसणारें, आंतुन वरुनहि सुपूर्ण तें भासे ॥३५॥
अंधारापलिकडचें, अति सूक्ष्महि जाणण्यास तें कठिण ।
२८.
तेजाला तेजस्वी, करणारें जाणण्यास योग्यपण ॥३६॥
केवळ ज्ञानानें जें, जाणाया योग्य आणि प्राचिन तें ।
२९.
त्याला ब्रह्म म्हणावें, लक्षण हें सांगतों नृपा तूंतें ॥३७॥
ब्रह्मापासुन नाहीं, अलग असोनी असेंच अव्यक्त ।
आत्मा म्हणती त्याला, मायेपासून तो असे मुक्त ॥३८॥
तिजपासुन गुण जन्मति, ते गुण भोगी खुशाल हा आत्मा ।
३०.
मायाचालक आहे, यास्तव म्हणती तयास परमात्मा ॥३९॥
माया-देहामध्यें, तीन गुणांनीं सुबद्ध करि जीवा ।
३१.
सत्त्वगुणाची वृद्धी, वाढविते शांति तेजशीं जीवा ॥४०॥
समजे रजोगुणाला, शांती नसणें नि लोभप्रवृत्ती ।
दुसर्‍याचा उत्कर्षहि, सोसत नाहीं अशीच प्रवृत्ती ॥४१॥
समजे तमोगुणाचें, प्रमाद मोहप्रवृत्ति अज्ञान ।
३२.
ऐसे धर्म तयाला, असती हे भक्तराजसा जाण ॥४२॥
सत्त्वगुणानें राया, सुख आणिक ज्ञान लाभतें जाण ।
३३.
कर्म करावें ऐसी, बुद्धी होते रजोगुणें जाण ॥४३॥
निद्रा आळस गुण हे, वाढति राया तमोगुणें दोनी ।
तीन गुणांचें लक्षण, कथितों तुजला सुभक्त हो ज्ञानी ॥४४॥
सत्त्वरजादि तम हे, तीनी गुण वाढती क्रमें काय ।
मुक्ती संसृति दुर्गति, मानव पावे म्हणून कर काय ॥४५॥
सत्त्वगुणांनीं युक्‍तचि, व्हावें हें बोधितों तुला राजा ।
३४.
सर्वव्यापक आहे, जाणुन मजला सुभावसा राजा ॥४६॥
अव्यभिचारी भक्ती, करुनी राजा सुखी सदा व्हावें ।
३५-३८.
अग्नी सूर्य नि इंद्रां, तारागण नी सुविद्य द्विज पावे ॥४७॥
तेजस्वी असती, ते समजे ज्ञानें सुपूर्ण राया ते ।
जगताचा उत्पादक, नाशज आहें तसाच मी त्यातें ॥४८॥
औषधि विश्वहि युक्‍तचि, करितों मी सांगतोंहि तें समजें ।
राहे जठराग्नी नी, इंद्रियं सारीं तपामधें साजे ॥४९॥
पुण्य नि पातक दोनी, रहितचि करुनी सुभोग भोगीं मी ।
ऐशा उपदेशातें, जाणाया सांगतों नृपा नामी ॥५०॥
विधि-हरि हर-गौरी, गणपति मी कीं समस्त देव असे ।
३९.
माझ्या अंशापासुन, झाले इंद्रादि लोकपाल असे ॥५१॥
ज्या ज्या रुपीं माझी, करिती पूजा समस्त जन सारे ।
४०.
त्या-त्यापरि मी त्यांना, सुभक्‍तियोगें सुरुपसे बा रे ॥५२॥
क्षेत्रज्ञाता ज्ञान नि, ज्ञेय हिं सारीं समस्त मीं श्रविलीं ।
उत्तम प्रश्नांपरि मी, सुलभ अशीं उत्तरें नृपा दिधलीं ॥५३॥
क्षेत्रादिक विषयांचा, प्रसंग नववा सुपूर्ण सिद्धीस ।
४१.
गेला पुढेंचि सांगें, गणेशगीता प्रसंग दशमास ॥५४॥
कवनें करुन माला, नवरत्‍नांची सुगुंफिली साची ।
मोरेश्वरसुत अर्पी, गणेशकंठीं सुभक्‍तिनें तेची ॥५५॥