भारताच्या पहिल्या स्वातंत्र्यसंग्रामाच्या इतिहासात राव तुलाराम यांचे नाव सुवर्ण अक्षरांनी लिहिले गेले आहे. हरियाणातील रेवाडी जिल्ह्यातील रामपुरा येथील जहागीरदार असलेले राव तुलाराम हे ब्रिटिशांच्या साम्राज्यवादी धोरणांचे कट्टर विरोधक होते. त्यांच्या नेतृत्वखाली, हरियाणामधील अनेक स्थानिक नेते व सैनिक १८५७ च्या उठावाला सामील झाले, ज्यामुळे ब्रिटिश साम्राज्याची पाळेमुळे हादरली.

प्रारंभिक जीवन आणि ब्रिटिशांशी वाढता संघर्ष

राव तुलाराम यांचा जन्म १८२५ मध्ये रामपुरा येथील यादव राजघराण्यात झाला. ते एक कुशल प्रशासक आणि दूरदर्शी नेते होते. तथापि, ब्रिटिशांचे वाढते हस्तक्षेप आणि हडप करण्याची प्रवृत्ती राव तुलाराम यांना अस्वस्थ करत होती. त्यांनी ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीला आव्हान देण्याचा निर्णय घेतला आणि इतर स्थानिक राजघराण्यांशी एकजुटीची भावना निर्माण करण्यास सुरुवात केली.

१८५७ चा उठाव

१८५७ च्या उठावात राव तुलाराम यांनी अग्रणी भूमिका निभावली. दिल्लीवरील बंडखोरांची समन्वय साधत त्यांनी हरियाणामध्ये बंडाचा झेंडा फडकवला. त्यांच्या नेतृत्वाखाली बंडखोरांनी नारनौल येथे ब्रिटीश तुकड्यांचा पराभव केला आणि दक्षिण हरियाणावर आपले नियंत्रण प्रस्थापित केले. राव तुलाराम यांचा प्रभाव इतका होता की आजूबाजूच्या प्रदेशातील हजारो लोक त्यांच्या नेतृत्वाखाली ब्रिटिशांविरोधात लढण्यासाठी पुढे सरसावले.

अफगाण सेनेचा सैन्यबळाचा उपयोग

राव तुलाराम यांच्या धोरणात्मक कौशल्याचा एक उल्लेखनीय पैलू म्हणजे स्वातंत्र्यलढ्यात अफगाण भाडोत्री सैनिकांची केलेली भरती. अफगाण योद्धे त्यांच्या लढाऊ कौशल्यांसाठी प्रसिद्ध होते आणि ब्रिटिश साम्राज्याविरुद्ध या बळाने राव तुलारामचा लढा अधिक मजबूत केला.

राजस्थानमध्ये परागंदा आणि शेवटचे दिवस

अखेरीस ब्रिटिशांनी मोठ्या प्रमाणात फौजा पाठवून राव तुलाराम आणि बंडखोरांना पराभूत केले. मात्र राव तुलाराम आत्मसमर्पण करण्यास तयार नव्हते. ते राजस्थानमध्ये गेले आणि तेथून ब्रिटिशांविरुद्ध गनिमी कावा सुरूच ठेवला. २३ सप्टेंबर १८६३ मध्ये अफगाणिस्तानमध्ये, काबूल येथे राव तुलाराम यांचे निधन झाले.

वारसा आणि महत्त्व

राव तुलाराम हे हरियाणामधील लढाऊ स्वातंत्र्यवादाचे व लोकमताच्या नेतृत्वाचे अजोड उदाहरण आहेत. त्यांचा अदम्य पराक्रम आणि ब्रिटिश साम्राज्यापासून स्वातंत्र्य मिळवण्याची त्यांची तळमळ भावी पिढ्यांना प्रेरणादायी ठरली आहे. त्यांनी उभ्या केलेल्या बंडामुळे भारताच्या पहिल्या स्वातंत्र्ययुद्धात हरियाणा राज्याला एक वेगळे महत्त्व प्राप्त झाले.