मनुष्याचा जो जाणिजे मास । तो देवांचा एक दिवस । ऐसी संख्या सहस्त्रवरुष । तपसायास करी ब्रह्मा ॥१५॥

ऐसी सहस्त्ररुषेंवरी । ब्रह्मया कमलासनी तप करी । त्याच्या तपाची थोरी । व्यासमुनीश्वरीं वर्णिली ॥१६॥

हे आदिकल्षींची जुनाट कथा । होय श्रीव्यासचि वक्ता । तेणें आणोनियां वेदार्था । यथार्थ वार्ता निरुपिली ॥१७॥

तीच श्रीशुकें परीक्षिती । निरुपिली कृपामूर्ती । या विंरिचीचीं तपप्राप्ती । उत्कृष्ट स्थिती अवधारा ॥१८॥

ब्रह्मा कमलासनीं तप करी । नवल त्याचे धारिष्टाची थोरी । नानाइंद्रियविकारी । परी झाला अविकारी निजनिष्ठ ॥१९॥

शमदमांचेनी निजमेळें । जिंतिले मनपवनांचे उल्लळे । इंद्रियांचें अपार पाळे । तेणें तपोबळें आक्रमिले ॥२०॥

मन अमन पाहों आदरिलें । तंव तें चंचलत्व विसरलें । चित्त विषयचिंते मुकलें । चित्ती विषयचिंते मुकलें । चित्तीं चिंतलें चैतन्य पैं ॥२१॥

बुद्धीनें दृढबोध धरिला । तेथें अहंकार कांपिन्नला । तेणें सोहंभाव बळकावला । तेव्हां प्राण परतला दचकोनी ॥२२॥

देही दशधा धांवत होता । तो एकवटुनी आंतौता । धरुनि सोहंचा सांगाता । पश्चिमपंथा चालिला ॥२३॥

यापरी मनपवनांसी । जिंतिलेंसें निजनिष्ठेसी । तंव बहिरिद्रियांसी । दशा आपैसी बाणली ॥२४॥

डोळ्यां डोळे देखणें झालें । तेणें दृश्याचें देखणें ठेलें । श्रवण अनुहतध्वनी लागले । तंव शब्दा वरिलें निः शब्दें ॥२५॥

स्पर्शे स्पर्शावें जंव देही । तंव देही देहत्व स्फुरण नाहीं । देहींच प्रगटला विदेही । तेथे स्पर्शे कार्ड्र स्पर्शावें पै ॥२६॥

चित्कळा वोळली वोरसें । गोडी रसनेमाजी प्रवेशे । रसना लाजे विषयतोषें । सर्वांग तेणें रसे अतिगोड ॥२७॥

घ्राणी घेऊं जातां गंधासी । प्राण चालिला पश्चिमेसी । मार्गे कोण सेवी गंधासी । एवं विषयाची विरक्ति स्पष्ट ॥२८॥

मन इंद्रियद्वारें विषयी धांवे । त्यासी प्रत्याहार लाविला सवें । यालागीं तें जीवेंभावें । झालें निजस्वभावें निर्विषय ॥२९॥

ज्ञानेंद्रियें जिंकिली ऐसी । तें कर्मद्रियांची स्थिति कैसी । तेंही सांगेन तुजपाशीं । ऐके राजर्षि नृपवर्या ॥३०॥

जेवीं धूर जिंकिलिया रणी । कटक जिंकिले तेचिक्षणीं । तेवीं मनोजयाची बांधावणी । तोचि करणीं सर्व विजय समजे ॥३१॥

विजय बांधावा राजद्वारीं । तंव गुढिया उभविजे घरोघरी । तेवी मनोजयाची थोरी । तेंचि इंद्रियद्वारी नांदत ॥३२॥

वाचा वदली सत्यासत्य । तिसी रामनामें दिलें प्रायश्चित । वाच्यवाचक स्फुरेना तेथ । वाचा स्फुरत तच्छक्ती ॥३३॥

जें भेटोंनिघे मना मन । तैं हात मोकळे संपूर्ण । तेव्हां क्रियेमाजी अकर्तेपण । आपुलें आपण हातावरी ॥३४॥

क्रिया रतली चिच्छक्ती । तेणें ज्ञानगम्य चरणांची गती । तेव्हां गमनप्रत्यावृत्ती । समाधान स्थिती आसनस्थ ॥३५॥

यापरी जिंतूनी चरण । दिव्यसहस्त्र वरुषें जाण । द्रुढ घालूनियां आसन । प्राणापान वश्य केले ॥३६॥

मनी कामाचा अतिसाटोप । तेणें खवळला उठी कंदर्प । तें मन चिती जैं चिद्रूप । तैं कामकंदर्प असतांच नाही ॥३७॥

जेथे मन असे इंद्रिये उरलें । तेथें कंदर्पाचें चालोंशकलें । चित्त चिद्रूपध्यानी गुंतलें । तैं कांही नचले काम कंदर्पाचे ॥३८॥

देखोनी रंभेचा साटोप । शुकापोटी नुठे कंदर्प । ज्याचे हदयी नुठे कामसंकल्प । तो निर्विकल्प सर्वागीं ॥३९॥

काम तापसांचा उघड वैरी । मन जिंकोनेणे त्यातें मारी । जे गुंतले चिदाकारी । त्यांचे तोडरी अनंग रुळत ॥४०॥

गुदेंद्रियाचा स्वभाव क्षर । तंव ध्यानबळें साचार । क्षरी प्रगट होय अक्षर । क्षराक्षर नुरवुनी तेथें ॥४१॥

ज्ञानकर्मेंद्रियें दाही । अकरावें मन ते ठायी । यापरी उभयेंद्रियें पाही । जिंतूनी दृढदेही तो झाला ॥४२॥

अंतरीं निग्रहू दृढ केला । शम शब्दें तो वाखाणिला । बाहयेंद्रिया नेम केला । तो दन बोलिला शास्त्रसी ॥४३॥

हदयीचेंनी विवेकमेळें । वैराग्याचे अनुतापबळें । शमदमाचेनी निखळें । तप प्रांजळें दृढ केलें ॥४४॥

परी तैं तप जाहून कैसें । लोक प्रकाशे निजप्रकाशें एवढी महिमा आली दशे । त्रैलोक्य भासे त्या तपामाजीं ॥४५॥

ऐसा निष्ठेचा निजप्रताप । तेणें तप जाहलें सफळरुप । ब्रह्मा जाहला सत्यसंकल्प । तपवक्त्याचें रुप देखोनियां ॥४६॥

यालागी सफळदर्शन । विरिंचीचें तें तपाचरण । आच रला निजांगें जाण । ब्रह्मा आपण नेमनिष्ठा ॥४७॥

तपाचे निजनेंमेंसी कष्ट । साधिले स्वनिष्ठें चोखट । यालागी तो अतिश्रेष्ठ । जाहला वरिष्ठ तपस्व्यांमाजी ॥४८॥

देखावें तपवक्त्याचें रुप । ऐसा ब्रह्मयाचा पूर्वसंकल्प । यालागी बैकुंठपीठदीप । कृपाळू सत्यसंकल्प स्वरुप दावी ॥४९॥