श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः । श्रीक्षेत्रपालाय नमः ।

जयजयाजी आनंदकंदा । भक्ताभीष्टप्रवरदा । नमन माझे तुझिया पादा । असो सर्वदा विनायका ॥१॥

पूर्वाध्यायी कथानुवाद । हाचि कथिला विशद । देवीप्रसादे आनंद । देवांतक पावला ॥२॥

आता ऐका सावधान । गणेशकथा परमपावन । रौद्रकेतू पुत्रालागुन । बोले वचन शूरस्वभरे ॥३॥

ते ऐकोनिया काशीपती । बोलता जाहला विनायकाप्रती । काय म्हणावे भक्तपती । शयनप्रीती करिसी कैसे ॥४॥

तव स्मरणमात्रे संसारमाया । देवाधिदेवा जाती विलया । तो तू दानवास्त्रे मोहोनिया । निद्रिस्थ कैसा जाहलासी ॥५॥

ऐसे ऐकतांचि अदितीसुत । जागृत होवोनि उठोन बैसत । चाप सज्जवोनिया त्वरित । योजी मनात अस्त्र तेव्हा ॥६॥

पतंगास्त्र आणि घंटास्त्र । सोडिता जाहला कश्यपपुत्र । घंटा वाजती चित्रविचित्र । तेणे जागृत जाहली सेना ॥७॥

देवसेना होता जागृत । युद्धास सर्सावले दनुजसुत । पतंगास्त्र जपता पक्षी बहुत । झेपावले तयांवरी ॥८॥

अनेक लक्ष अनेक जातीचे । पक्षी मारिती सैन्य परांचे । पक्षवाते वृंद वीरांचे । आकाशपंथे उडविती ॥९॥

पक्षियांचे पक्षिवात पवने । धुरोळा उडोनिया नयने । झांकोनि विव्हल अंतःकरणे । दैत्य पडती रणांगणी ॥१०॥

चंचुपुटे पक्षीगण । करिती दैत्य सेनेचे खंडण । अश्वखरउष्ट्रवारण । सोडिले प्राण तयांनी ॥११॥

दानव सेनेत हाहाःकार । पाखरांणी संहारिले असुर । देव करिती जयजयकार । रौद्रकेतूकुमर गजबजला ॥१२॥

देवांतक चिंतातुर । करोनि अस्त्राचा विचार । खड्‌गास्त्र खडतर । सोडी सत्वर अभिमंत्रुनी ॥१३॥

जेव्हा दानव अस्त्र सोडीत । तेव्हा नादे क्षोणी कांपत । खड्‌गे जाहली असंख्यात । प्रळय करीत चालिली ॥१४॥

अस्त्रापासोनि वन्ही उसळे । तेणे जळती सिद्धीज दळे । त्या खड्‌गानी पक्षी सगळे । झाले तेव्हा छिन्नभिन्न ॥१५॥

खड्‌गे स्वये येऊनि आपण । संव्हारिती देवगण । कोणाचे तुटले कर चरण । जंघा कान खंडले ॥१६॥

सिद्धीपासोन जाहली वाहिनी । ती संव्हारिली खड्‌गानी । नदी चालिली रक्तवाहिनी । उदधीसि भेटावया ॥१७॥

ऐसे पाहता गणपती । परम क्षोभला तेव्हा चित्ती । वज्रास्त्र सोडी त्वरितगती । तेणे जगती कापतसे ॥१८॥

वज्रास्त्रे खंडिन खड्‌गे सकल । स्वनादे सेना करोन विकल । त्याही संस्कारिले दैत्यबल । कापे जग तेधवा ॥१९॥

ऐसे होता देवांतक । रौद्रास्त्र सोडी देख । त्या नादे सकळिक । कापे जग तेधवा ॥२०॥

देवसेनेत हाहाःकार । जाहला करिता तेव्हा महावीर । प्राण सोडिती सत्वर । लंबोदर स्मरोनिया ॥२१॥

रौद्रास्त्रापासोन क्रूरकर्मा । उत्पन्न जाहला पुरुषसत्तमा । तो देखोन देवोत्तमा । ग्रासावया धावतसे ॥२२॥

ऐसे पाहता अदितिनंदन । ब्रह्मास्त्र सोडी अभिमंत्रुन । क्रूरकर्मा पुरुष त्यापासून । जाहला उत्पन्न भयानक ॥२३॥

तो पुरुष गर्जे प्रबळ । तेणे कापे ब्रह्मांडगोळ । दोघे भिडती आकाशी सबळ । दाविती बळ परस्परा ॥२४॥

दोघे करिती मल्लयुद्ध । गुप्त जाहले तेव्हा प्रबुद्ध । विनायक करी सिंहनाद । दानववृंद कापे रणी ॥२५॥

आपले अस्त्र विनायके । नाशियेले अतिकौतुके । ऐसे पाहोन देवांतके । अस्त्र निके योजियेले ॥२६॥

अभिमंत्रोनि अस्त्र सोडिता । शक्ती उत्पन्न जाहली तत्वता । विनायकावरी शक्ती येता । अष्टसिद्धी धावल्या पै ॥२७॥

त्याणी धरोनि शक्तीप्रती । आणिता पळाली शीघ्रगती । तिचे केश धरोनि दैत्यपती । फिरविता कदा न फिरे पै ॥२८॥

अणिमा धावोनि मुष्टिघाते । ताडिती जाहली दैत्येशाते । गरिम लघिमा वशिमा दैत्याते । पादपहारे ताडिती रणी ॥२९॥

दैत्येंद्र त्याते वेगे धरून । करू पाहे अस्फालन । तव त्या गेल्या निष्टुन । घाय मारूनि तयासी ॥३०॥

विभूती आणि प्राकाम्या धावल्या । दानवेंद्रावरी कोसळल्या । लत्ताप्रहार मारित्या जाहल्या । मूर्च्छित पडला दैत्यपती ॥३१॥

मूर्च्छा सांवरोनि देवांतक । धावे मारित प्रळय हाक । तेणे येऊनि विनायक । मुष्टिघाते ताडियेला ॥३२॥

तेणे किंचित मूर्छा येऊनि । निचेष्टित पडे कैवल्यदानी । क्षणे सावध होउनी । चारी आयुधे संवरीत ॥३३॥

घेऊनिया आयुधे तेव्हा चार । त्याही ताडिला देवे असुर । दैत्यदेह वज्रसार । न होय चुर किंचित पै ॥३४॥

व्यर्थ जाता शस्त्रघात । विनायक मनी चिंताक्रांत । देवांतक शर वर्षत । विनायक तोडित तयांसी ॥३५॥

घोरांदर युद्ध मांडले । तव दिनमान सरोन गेले । रात्र दाटली तमोमेळे । कृत्रिम लाविले दीप तेव्हा ॥३६॥

चंद्रज्योती पाजलल्या अद्भुत । त्याचे प्रकाशे वीर झुंजती समस्त । तव रौद्रकेतू येऊनि त्वरित । माया निर्मित विचित्र पै ॥३७॥

मायामय अदिती निर्मिली । रौद्रकेतूने रणी आणिली । वस्त्राभरणे परम शोभली । रडू लागली रणांगणी ॥३८॥

अदिती करी आक्रोश रणी । तीते पाहे अंकुशपाणी । म्हणे प्रालब्धे कैसी करणी । विपरीत केली पै ॥३९॥

अदिती म्हणे विनायका । पराक्रमी म्हणविसी निका । तुझे समोर माझी बाळका । करिती दशा दैत्य कसे ॥४०॥

शोक करि अदिती रणी । तव कंचुकी फाडिली दैत्यानी । तिचे वस्त्र आसुडोनी । नग्न मानिनी केली पै ॥४१॥

पाहता मातेचे विटंबन । विनायक करी रुदन । म्हणे माझे झालेपण । व्यर्थ जाहले आज कैसे ॥४२॥

माझे मायेची गेली अबरू । विष भक्षोनिया मरू । अथवा शरीर विदारू । किंवा चिरू उदराते ॥४३॥

पाहोनि विनायकाचा शोक । रडे रणी नरनायक । काशीपती करे देख । ताडी भाळी निष्ठुरपणे ॥४४॥

दैत्यमायेने मोह पावला देव । तव आकाशवाणी गर्जे अभिन्नव । दैत्यमाया देवाधिदेव । या प्रसंगी न जाणे कैसा ॥४५॥

ऐसी ऐकोनि आकाशवाणी । सावध जाहला परशुपाणी । अदृश्य जाहली अदिती रमणी । देव मनी विचार करी ॥४६॥

शिवदत्तवर देवांतकाशी । प्रातःकाळा वाचोन शस्त्रे तुजशी । न लागतील गा तेजोराशी । हे गजाननास समजले ॥४७॥

तव प्रभातकाळ जाहला प्राप्त । देवांतक पाहे अदितीसुत । तव तो गजवदन दीसत । भयभीत जाहला मनी ॥४८॥

गजास्य पाहता विनायक । भ्रांत जाहला देवांतक । तयासिम्हणे विश्वव्यापक । शिववर देख विचार मनी ॥४९॥

सावध होवोनि दैत्यपती । दोही दंत धरोनि हाती । हालवी तसे गणेशाप्रती । न मानोनि चित्ती भयाते ॥५०॥

तव गजवदने काय केले । त्याचे मस्तकी दांत रोविले । तेणे मस्तक भिन्न जाहले । शरीर चुरले दैत्याचे ॥५१॥

देवांतकाचे शरीरातून । ज्योती निघाली दैदीप्यमान । ती विनायकदेही शिरून । लीन जाहली क्षणमात्रे ॥५२॥

तीन योजने देहाकृती । दैत्य प्रेत पडले क्षिती । जयजयकारे देव गर्जती । पुष्पे वर्षती घनदाट ॥५३॥

दुंदुभी वाजविती असुर । नाचती अप्सरा सुंदर । देवी स्तविला लंबोदर । आनंदनिर्भर होवोनिया ॥५४॥

दिशा जाहल्या तेव्हा प्रसन्न । सुखस्पर्शी वाहे पवन । औषधी जाहल्या रसापन्न । फलसंपन्न वृक्ष जाहले ॥५५॥

स्वाहास्वधावषट्‌कार । उच्चारू लागले ऋषीश्वर । ह्रषीकेशी नाम सत्वर । ठेविते जाहले विनायका ॥५६॥

ऐकता देवांतकाचे निधन । भूपती आले धाऊन । त्याही स्तवोनि गजानन । धरणीधर नाम ठेविले ॥५७॥

काशीपती धावूनि लवलाही । शीर ठेवी गणेशापायी । सिंहारूढ ते समयी । धर्मदत्त जावई जाहला ॥५८॥

लागले वाद्यांचे गजर । चामरे ढाळिती सेवक नर । आतपत्रे शिरी अपार । धरिते जाहले तेधवा ॥५९॥

ऐसा महोत्साह करित । घेऊनिया अदितीसुत । नगरामाजी प्रवेशत । काशीपती तेधवा ॥६०॥

नगर शृंगारिले आसमास । राये फोडोनिया भांडारास । सुखी केले द्विजवरांस । देत वस्त्रे सेवकजना ॥६१॥

राये उत्साह केला परम । बाळे धावली दर्शनकाम । त्यास भेटे सर्वोत्तम । अतिप्रीती करोनिया ॥६२॥

राजा होवोन भद्रासनारूढ । अमात्यांस बोले वाक्य सदृढ । विप्रांची सरली आता नड । लग्न पुत्राचे करू वेगी ॥६३॥

मागध देशींचा भूपती । घेऊनिया सकल संपत्ती । सरदारकन्या घेऊनि निगुती । त्या नगरी येता जाहला ॥६४॥

तेथे जाहला विवाहसंभ्रम । राजा जाहला पूर्णकाम । मग रथ आणोनिया उत्तम । वरी बैसवी विनायकाशी ॥६५॥

गावात फुटली तेव्हा वार्ता । विनायक जातो येथून आता । ऐसे नागरिकजन ऐकता । धावले तत्वता खिन्नपणे ॥६६॥

विनायकाचे निजगडी । धावते जाहले कडोविकडी । ललनास जाहली तांतडी । लागवेगी धाविन्नल्या त्या ॥६७॥

करोनि विनायकासि नमन । बाळके करिती दीर्घरुदन । कोणी त्याचे पाय धरून । स्फुंदस्फुंदोनि रडताती ॥६८॥

कोणी त्याचे धरोनि पाणी । बोलती मुले दीनवाणी । आम्हसि टाकोनि मोदकपाणी । जाऊ नको सर्वथा ॥६९॥

कोणी म्हणती अदितीकुमरा । चाले जेवी आमुचे घरा । कोणी त्याचे कट्योदरा । कवळोनिया रडताती ॥७०॥

लेकुरे म्हणती सुखसमुद्रा । कैसा जातोस विपेंद्रा । तुझी ठसली ह्रदयी मुद्रा । तेणे भद्रा पावलो ॥७१॥

लावोनिया आम्हास लळा । कैसा जातोस अदितीबाळा । आमची तु जीवनकळा । बा प्रेमळा जाहलाशी ॥७२॥

तू वेदांसि अगोचर । परी आमुचे भाग्य त्याहूनि थोर । म्हणोनि तू बाळमित्र साचार । लंबोदर जाहलासि ॥७३॥

आम्हास दीन करोनिया । नको जाऊ गणराया । म्हणोन लेकुरे लागती पाया । स्फुंदोनिय तेधवा ॥७४॥

मुलांहूनि इतर जन । भावे म्हणती देवालागुन । तू पूर्ण ब्रह्मसनातन । कश्यपनंदन जाहलासी ॥७५॥

एक तुझे दर्शनासाठी । योगी होती परमकष्टी । दर्शने कृतार्थ परमेष्ठी । तो यादृष्टी पाहिला आम्ही ॥७६॥

तूते पाहता सुमुखा । आम्ही विसरलो संसारदुःखा । तो आमचा तू प्राणसखा । जातोस कैसा टाकोनिया ॥७७॥

एके रथी देव आणी भूपती । आरूढोनिया शीघ्रगती । चालले तेव्हा गोपुरावरती । नागरिक युवती आरूढल्या ॥७८॥

टाकोनिया प्रपंच व्यापार । ललना दर्शनी जाहल्या सादर । त्या म्हणती परस्पर । अदितीकुमर जातो गे ॥७९॥

याचे पाहोन गे वदनाते । तुष्टी होतसे नयनाते । तो हा डोळस टाकोन आम्हाते । निष्ठुरपणे जातो गे ॥८०॥

कामिनी पाहती प्रेमनिर्भर । त्यांचे नयनी वाहे नीर । लाजा वर्षोनिया सुंदर । ध्यान सत्वर केले त्याही ॥८१॥

गावाबाहेर रथ पातला । मागे धावे बालकमेळा । रडोनि करिती कोल्हाळा । हलकल्लोला माजवित ॥८२॥

आक्रंदोनि मुले रडती । कोणी रथापुढे आडवे पडती । कोणी ह्रदयी ताडण करिती । कपाळ फोडिती धरणीतळी ॥८३॥

कोणी शोके पडली मूर्च्छित । ऐसे पाहता अदितीसुत । रथाखाली उतरोन त्वरित । आलिंगित तयाते ॥८४॥

पाहोनि त्यांचा प्रेमभाव । ह्रदयी गहिवरला देव । तयासि म्हणे सिद्धिबुद्धीधव । शोक सर्व टांकारे ॥८५॥

विश्वास धरा माझे वचनी । सर्वाभूती मजवाचुनी । दुसरे नसे अन्य कोणी । हेचि नयनीदेखारे ॥८६॥

तुमचे ह्रदयी निरंतर । मीच आहे विश्वेश्वर । माझी मूर्ती करोन साचार । भावोपचार अर्पा तिसी ॥८७॥

तेणे न पावाल कधी संकट । मी आहे तुम्हा निकट । संसारी सुख भोगोनि चोखट । मुक्ती सुभट पावाल रे ॥८८॥

करोनि लेकुरांचे समाधान । सर्वास म्हणे कश्यपनंदन । तुमचे संगे सुखसंपन्न । आजवरी होतो मी ॥८९॥

आता जातसे आपले स्थळी । लोभ करावा तुम्ही सकळी । जन बोलती तयेवेळी । नेत्री अश्रु आणोनिया ॥९०॥

तुजवाचोनि उदास नगर । भणभणीत वाटे लंबोदर । तू आमचा सुखसागर। कैसा दूर होतोसि रे ॥९१॥

विनायक म्हणे तयांप्रती । प्रासादी स्थापोनि माझी मूर्ती । भजनपूजन करा निश्चिती । मी गणपती रक्षीन तुम्हा ॥९२॥

सर्वांचे करोनि समाधान । सिद्धिबुद्धीसहित भगवान । रथारूढ तेव्हा होऊन । रायासहित चालला ॥९३॥

वनोपवने लंघोनिया । त्वरे पातला कश्यपालया । विनायक आला ऐकोनिया । धावे माया लवलाहे ॥९४॥

दोन ललना समवेत । ती पाहता सुखावत । विनायक तीते नमस्कारित । सिद्धिबुद्धीसहित तेधवा ॥९५॥

पितयासि तैसाच नमी विनायक । त्यासि आलिंगी तेव्हा जनक । सदार कश्यपासी नरनायक । करी नमस्कार प्रेमभरे ॥९६॥

त्याचा करोनि सन्मान । सुखे करविती भोजन । विनायक महिमा तेव्हा जाण । काशीपती सांगतसे ॥९७॥

मग घेऊनि त्याचा निरोप । स्वनगरासि गेला नराधिप । स्वाश्रमी पातला कश्यप । प्रमोद भरित तेधवा ॥९८॥

सिद्धिबुद्धी पाहोनिया सुना । सुख पावली कश्यपांगना । ऐसा परमहर्ष कश्यपमना । सदारनंदना अवलोकिता ॥९९॥

ऐसा आनंदे कितीक दिवस । कश्यपगृही जगन्निवास । प्रमोदे करोनिया वास । आनंदास वाढवी ॥१००॥

मग विचार करी मनी । अवतारकृत्य जाहले येथुनी । आता जावे स्वकीय सदनी । मग सुखदानी काय करी ॥१॥

मातापित्यास करोनि नमन । विनायक बोले मधुर वचन । माते तुवा तप करोन । पुत्रत्व माते मागीतले ॥२॥

तेणे करोनि तुझा कुमर । मी जाहलो सर्वेश्वर । मारोनिया दानव समग्र । भूभार हरण केला मी ॥३॥

आता जातसे स्वधामी । ऐकता अदिति जाहली श्रमी । तीते ज्ञानदेव स्वामी । सांगतसे कृपेने ॥४॥

सर्वांभूती भगवद्भाव । अदितीस भासे सदैव । मग तिचे ह्रदयी देवाधिदेव । राहता जाहला प्रेमभरे ॥५॥

व्यासास म्हणे कमलयोनी । अवतारोनि कैवल्यदानी । भाररहित करोनि अवनी । जाता जाहला स्वधामासी ॥६॥

त्याचे अगाध आहे चरित्र । जे निजभक्ताते सुखपात्र । ते मी कथिले परमपवित्र । पराशरपुत्रा तुजकारणे ॥७॥

ज्याचे करिता भावे स्मरण । संसारदुःख नासे दारुण । त्यावरी तुष्टोन गजकर्ण । पद निर्वाण देतसे ॥८॥

जो करी याचे पठण । त्याचे होय संकटहरण । त्याचे सन्निध धूम्रवर्ण । राहे रक्षण करीत सदा ॥९॥

श्रोते परिसा सावधान । पुढे मयूरेशाचे आख्यान । जे पतितासि पावन । समाधान प्रेमळाचे ॥१०॥

जयजयाजी संकटभंजना । गुणातीता निरंजना । अनाथबंधो सनातना । राहो मनी ध्यास तुझा ॥११॥

स्वस्ति श्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराणसंमत । क्रीडाखंडरसभरित । पंचदशोध्याय गोड हा ॥११२॥

श्रीगजाननार्पणमस्तु ॥ शुभंभवतु ॥ अध्याय १५ ॥ ओव्या ॥११२॥

अध्याय पंधरावा समाप्त