Get it on Google Play
Download on the App Store

भारतीय संस्कृती 40

भक्ती

व्यक्तीने स्वतःच्या वर्णानुसार म्हणजेच स्वतःच्या गुणधर्मानुसार समाजाची सेवा करावयाची हे आपण पाहिले. ही सेवा केव्हा बरे उत्कृष्ट होईल ? या सेवेच्या कर्माने आपण कसे बरे मुक्त होऊ ?

मुक्त होणे म्हणजे तरी काय ? मुक्त होणे म्हणजे बांधलेले नसणे. मुक्त होणे म्हणजे मोकळे आहोत असे वाटणे. आपणांवर कोणतेही दडपण नाही असे अनुभवास येणे म्हणजेच मुक्त होणे. ना वासनांचा गुलाम, ना जगात कोणत्याही सत्तेचा गुलाम. स्वतःच्या समाधानाने, आनंदाने, उत्साहाने कर्म करीत राहणे म्हणजेच मोक्ष होय.

आपण हजारो कर्मे करीत असतो ; परंतु त्यांचा आपणांवर बोजा असतो. त्या कर्मामुळे आपण मेटाकुटीस येत असतो; आपण त्रस्त होत असतो. रडकुंडीस येत असतो. असे का होते ? याची दोन कारणे आहेत. एक तर, जे कर्म आपण करीत असतो ते आपल्या आवडीचे नसते. ते आपल्या वर्णाचे नसते. तो परधर्म असतो. परंतु मोहाने तो अंगीकारलेला असतो. असा हा परधर्म भयावह असणार, आपणास संत्रस्त करणार. हे गीता गर्जून सांगत आहे.

एखादा शिक्षक घ्या. ज्याला शिक्षक-कर्मात आनंद नाही, मुलांच्या हार्दिक व बौद्धिक विकासात आनंद नाही, अशा शिक्षकाला त्या अध्यापनकार्यात कसा आनंद वाटेल ? मुलांचे गृहपाठ तपासताना तो संतापेल. त्यांची प्रश्नोत्तरपत्रे तपासताना तो भराभर रेघोट्या मारील. त्यांच्या शंका ऐकून चिडेल. नवीन ग्रंथ वाचण्याला त्याला बोजा वाटेल. अशा शिक्षकाला सारखे वाटत असेल, की दिवाळीची सुट्टी कधी येईल, नाताळ केव्हा येईल, मे महिना कधी उजाडेल ? ते शिक्षकाचे कर्म त्याच्या उरावर बसते. ते भूत त्याच्या मानगुटीस बसते. परंतु पोटासाठी म्हणून तो ते रडतखडत, चिडत-चरफडत करीत असतो. तो त्याचा वर्ण नसतो.

आज सर्व समाजात हेच दिसत आहे. वर्णाला स्थानच नाही. त्यामुळे वाटते ते कर्म वाटेल तो करीत आहे. आवड असो वा नसो, ते ते गुणधर्म असोत वा नसोत, पोटाला मिळेल ना? उचला ते काम, करा कसेतरी, असे होत आहे. ज्या समाजात अशी कर्मे होत असतात, त्या समाजाला कळा कशी चढणार ? तो समाज सुखी, समृद्ध कसा होणार ?

ज्या समाजातील कर्मात तेज नाही, आनंद नाही, उत्साह नाही, श्रद्धा नाही; त्या कर्माने त्या कर्म करणा-यालाही असमाधान, व ते कर्म नीट न झाल्यामुळे समाजाचेही नुकसान. स्वतःचा अधःपात व समाजाचाही अधःपात. स्वतःची प्रतारणा व समाजाचीही वंचना.

जे कर्म आपल्या आवडीचे असते त्याचा कंटाळा आपणांस येत नाही. कोकिळाला जर आपण म्हणू, “आज तू सुट्टी घे, आज कुहू करू नकोस” ; तर तो म्हणेल, “एक वेळ खाणेपिणे नसले तरी चालेल, परंतु मला कुहू करू दे. त्याने मला त्रास नाही. तो माझा आनंद आहे. ते कुहू करणे म्हणजेच माझे जीवन.” सर्व सृष्टीत हेच आहे. सूर्य-चंद्र, तारे-वारे यांना रविवारची सुट्टी नाही. समुद्र सारखी गर्जना करून राहिला आहे. नद्या जीवन असेपर्यंत सारख्या वाहात आहेत. जीवन आहे तो विश्रांती नाही. विश्रांतीची जरूरच नाही. कर्म म्हणजे विश्रांती. कारण कर्म म्हणजेच आनंद !

भारतीय संस्कृती

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
भारतीय संस्कृती 1 भारतीय संस्कृती 2 भारतीय संस्कृती 3 भारतीय संस्कृती 4 भारतीय संस्कृती 5 भारतीय संस्कृती 6 भारतीय संस्कृती 7 भारतीय संस्कृती 8 भारतीय संस्कृती 9 भारतीय संस्कृती 10 भारतीय संस्कृती 11 भारतीय संस्कृती 12 भारतीय संस्कृती 13 भारतीय संस्कृती 14 भारतीय संस्कृती 15 भारतीय संस्कृती 16 भारतीय संस्कृती 17 भारतीय संस्कृती 18 भारतीय संस्कृती 19 भारतीय संस्कृती 20 भारतीय संस्कृती 21 भारतीय संस्कृती 22 भारतीय संस्कृती 23 भारतीय संस्कृती 24 भारतीय संस्कृती 25 भारतीय संस्कृती 26 भारतीय संस्कृती 27 भारतीय संस्कृती 28 भारतीय संस्कृती 29 भारतीय संस्कृती 30 भारतीय संस्कृती 31 भारतीय संस्कृती 32 भारतीय संस्कृती 33 भारतीय संस्कृती 34 भारतीय संस्कृती 35 भारतीय संस्कृती 36 भारतीय संस्कृती 37 भारतीय संस्कृती 38 भारतीय संस्कृती 39 भारतीय संस्कृती 40 भारतीय संस्कृती 41 भारतीय संस्कृती 42 भारतीय संस्कृती 43 भारतीय संस्कृती 44 भारतीय संस्कृती 45 भारतीय संस्कृती 46 भारतीय संस्कृती 47 भारतीय संस्कृती 48 भारतीय संस्कृती 49 भारतीय संस्कृती 50 भारतीय संस्कृती 51 भारतीय संस्कृती 52 भारतीय संस्कृती 53 भारतीय संस्कृती 54 भारतीय संस्कृती 55 भारतीय संस्कृती 56 भारतीय संस्कृती 57 भारतीय संस्कृती 58 भारतीय संस्कृती 59 भारतीय संस्कृती 60 भारतीय संस्कृती 61 भारतीय संस्कृती 62 भारतीय संस्कृती 63 भारतीय संस्कृती 64 भारतीय संस्कृती 65 भारतीय संस्कृती 66 भारतीय संस्कृती 67 भारतीय संस्कृती 68 भारतीय संस्कृती 69 भारतीय संस्कृती 70 भारतीय संस्कृती 71 भारतीय संस्कृती 72 भारतीय संस्कृती 73 भारतीय संस्कृती 74 भारतीय संस्कृती 75 भारतीय संस्कृती 76 भारतीय संस्कृती 77 भारतीय संस्कृती 78 भारतीय संस्कृती 79 भारतीय संस्कृती 80 भारतीय संस्कृती 81 भारतीय संस्कृती 82 भारतीय संस्कृती 83 भारतीय संस्कृती 84 भारतीय संस्कृती 85 भारतीय संस्कृती 86 भारतीय संस्कृती 87 भारतीय संस्कृती 88 भारतीय संस्कृती 89 भारतीय संस्कृती 90 भारतीय संस्कृती 91 भारतीय संस्कृती 92 भारतीय संस्कृती 93 भारतीय संस्कृती 94 भारतीय संस्कृती 95 भारतीय संस्कृती 96 भारतीय संस्कृती 97 भारतीय संस्कृती 98 भारतीय संस्कृती 99 भारतीय संस्कृती 100 भारतीय संस्कृती 101 भारतीय संस्कृती 102 भारतीय संस्कृती 103 भारतीय संस्कृती 104 भारतीय संस्कृती 105 भारतीय संस्कृती 106 भारतीय संस्कृती 107 भारतीय संस्कृती 108 भारतीय संस्कृती 109 भारतीय संस्कृती 110 भारतीय संस्कृती 111 भारतीय संस्कृती 112 भारतीय संस्कृती 113 भारतीय संस्कृती 114 भारतीय संस्कृती 115 भारतीय संस्कृती 116 भारतीय संस्कृती 117 भारतीय संस्कृती 118 भारतीय संस्कृती 119 भारतीय संस्कृती 120 भारतीय संस्कृती 121 भारतीय संस्कृती 122 भारतीय संस्कृती 123 भारतीय संस्कृती 124 भारतीय संस्कृती 125 भारतीय संस्कृती 126 भारतीय संस्कृती 127 भारतीय संस्कृती 128 भारतीय संस्कृती 129 भारतीय संस्कृती 130 भारतीय संस्कृती 131 भारतीय संस्कृती 132 भारतीय संस्कृती 133 भारतीय संस्कृती 134 भारतीय संस्कृती 135 भारतीय संस्कृती 136 भारतीय संस्कृती 137 भारतीय संस्कृती 138 भारतीय संस्कृती 139 भारतीय संस्कृती 140 भारतीय संस्कृती 141 भारतीय संस्कृती 142 भारतीय संस्कृती 143 भारतीय संस्कृती 144 भारतीय संस्कृती 145 भारतीय संस्कृती 146 भारतीय संस्कृती 147 भारतीय संस्कृती 148 भारतीय संस्कृती 149 भारतीय संस्कृती 150 भारतीय संस्कृती 151 भारतीय संस्कृती 152 भारतीय संस्कृती 153 भारतीय संस्कृती 154 भारतीय संस्कृती 155 भारतीय संस्कृती 156 भारतीय संस्कृती 157 भारतीय संस्कृती 158 भारतीय संस्कृती 159 भारतीय संस्कृती 160 मातृभोजन गीत भारतीय संस्कृती 162 भारतीय संस्कृती 163 भारतीय संस्कृती 164 भारतीय संस्कृती 165 भारतीय संस्कृती 166 भारतीय संस्कृती 167 भारतीय संस्कृती 168 भारतीय संस्कृती 169 भारतीय संस्कृती 170 भारतीय संस्कृती 171 भारतीय संस्कृती 172 भारतीय संस्कृती 173 भारतीय संस्कृती 174 भारतीय संस्कृती 175 भारतीय संस्कृती 176 भारतीय संस्कृती 177 भारतीय संस्कृती 178 भारतीय संस्कृती 179 भारतीय संस्कृती 180 भारतीय संस्कृती 181 भारतीय संस्कृती 182 वाघ मानव परस्पर सबंधं निबंध