Get it on Google Play
Download on the App Store

भारतीय संस्कृती 58

एकत्र कुटुंबपद्धतीत जो मुख्य असतो त्याच्यावर फारच जबाबदारी असते. त्याला सर्वांची मने सांभाळावी लागतात. यासाठी त्याला अपरंपार त्याग करावा लागतो. तो मुख्य मनुष्य स्वतःच्या मुलांबाळांस आधी दागिने करणार नाही, स्वतःच्या पत्नीस आधी इरकली लुगडी घेणार नाही. आपल्या लहान भावांची मुलेबाळे, आपल्या पाठच्या भावांच्या बायका, त्यांची काळजी तो आधी घेईल. त्यांना आधी वस्त्रे, अलंकार तो घेईल. असे तो करील तरच त्याच्या शब्दाला मान राहील. तरच त्याच्याबद्दल आदर व आपलेपणा कुटुंबातील सर्वांस वाटेल. त्यागाने वैभव मिळत असते ते असे.

संध्येच्या वेळी आपण एक मंत्र म्हणतो, त्यात पुढील चरण आहे-

“सर्वेषामविरोधेन ब्रह्मकर्म समारंभे”

“आता कोणाचाही विरोध नाही. आता मला माझे ब्रह्मकर्म आरंभू दे.” सर्वांचा अविरोध. फार महत्त्वाचे आहेत हे शब्द. आधी कोठले ब्रह्मकर्म ? आधी कोठली स्नानसंध्या ? कोठले देवदेवतार्चन ? कोठले जप-तप ? समाजात आधी सलोखा निर्माण करा. स्नेह निर्माण करा. मानवजातीतील विरोध दूर करा, कलह मिटवा, द्वेष-मत्सर नाहीसे करा व मग तुमची ब्रह्मकर्मे आरंभा.”

हा अविरोध कसा निर्माण होईल ? संयमाने प्रत्येकजण आपल्या वासना इच्छा यांना जर थोडासा लगाम घालील, तर अविरोध निर्माण होणे सुकर होईल. पेटीतील प्रत्येक सुर वाटेल तसा ओरडू लागला, तर संगीत कसे निर्माण होईल ? त्या सुरांनी स्वतःच्या इच्छांना संयत केले पाहिजे. त्याप्रमाणे जीवनातून संगीत निर्माण व्हावे असे जर मानवजातीस प्रांजलपणे वाटत असेल, तर मानवजातीचे स्वतःच्या सुरांवर संयम घातला पाहिजे. इटली आपला सूर फारच उंच काढील, जर्मनी तिकडून बोंबलत उठेल, जपान आदळआपट करीत भांडत बसेल, तर संगीत कसे निर्माण व्हावयाचे ?

भारतीय जीवनात आज संगीत नाही. प्रांताप्रांतांत भांडणे आहेत. मतभेद असू शकतात, परंतु मतभेदांतून मत्सराची भुते उठतात तेव्हा भय वाटते. भारताचा राष्ट्रव्यापक एकत्र कुटुंबपद्धतीचा प्रयोग आहे. भारत हे एक राष्ट्र आहे. पूर्वजांनी भारताचे तुकडे कधी कल्पिले नाहीत. आपल्या डोळ्यांसमोर भारतीय ऐक्याची भव्य कल्पना त्यांनी सदैव ठेविली होती. आपण स्नान करताना केवळ महाराष्ट्रातील नद्यांचे स्मरण नाही करणार, तर सर्व भरतखंडातील नद्यांचे स्मरण करतो. “हरगंगे, यमुने, नर्मदे, तापी, कृष्णे, गोदावरी,  कावेरी-” असे आपण म्हणतो. कलशाची पूजा करताना त्या लहान कलशात सारा हिंदुस्थान आपण पाहात असतो.

गंगे च यमुने चैव गोदावरि सरस्वति।
नर्मदे सिंधु कावेरी जलेऽस्मिन् सन्निधिं कुरु।।


अशा प्रमुख नद्यांचे स्मरण आपण करतो. “अयोध्या, मथुरा, माया, काशी, कांची, अवन्तिका। पुरी द्वारावत चैव” अशा या पवित्र सप्तपुरी आपण भारताच्या चारी दिशांत ठेविल्या आहेत.

दुर्लभं भारते जन्म।

असे ऋषीने मोठ्या गौरवाने म्हटले आहे. पूर्वासांच्या डोळ्यांसमोर अंग, वंग, कलिंग नसे ; गुर्जर, विदर्भ, महाराष्ट्र नसे ; त्यांच्या डोळ्यांसमोर ‘भारत’ असे !

भारतीय संस्कृती

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
भारतीय संस्कृती 1 भारतीय संस्कृती 2 भारतीय संस्कृती 3 भारतीय संस्कृती 4 भारतीय संस्कृती 5 भारतीय संस्कृती 6 भारतीय संस्कृती 7 भारतीय संस्कृती 8 भारतीय संस्कृती 9 भारतीय संस्कृती 10 भारतीय संस्कृती 11 भारतीय संस्कृती 12 भारतीय संस्कृती 13 भारतीय संस्कृती 14 भारतीय संस्कृती 15 भारतीय संस्कृती 16 भारतीय संस्कृती 17 भारतीय संस्कृती 18 भारतीय संस्कृती 19 भारतीय संस्कृती 20 भारतीय संस्कृती 21 भारतीय संस्कृती 22 भारतीय संस्कृती 23 भारतीय संस्कृती 24 भारतीय संस्कृती 25 भारतीय संस्कृती 26 भारतीय संस्कृती 27 भारतीय संस्कृती 28 भारतीय संस्कृती 29 भारतीय संस्कृती 30 भारतीय संस्कृती 31 भारतीय संस्कृती 32 भारतीय संस्कृती 33 भारतीय संस्कृती 34 भारतीय संस्कृती 35 भारतीय संस्कृती 36 भारतीय संस्कृती 37 भारतीय संस्कृती 38 भारतीय संस्कृती 39 भारतीय संस्कृती 40 भारतीय संस्कृती 41 भारतीय संस्कृती 42 भारतीय संस्कृती 43 भारतीय संस्कृती 44 भारतीय संस्कृती 45 भारतीय संस्कृती 46 भारतीय संस्कृती 47 भारतीय संस्कृती 48 भारतीय संस्कृती 49 भारतीय संस्कृती 50 भारतीय संस्कृती 51 भारतीय संस्कृती 52 भारतीय संस्कृती 53 भारतीय संस्कृती 54 भारतीय संस्कृती 55 भारतीय संस्कृती 56 भारतीय संस्कृती 57 भारतीय संस्कृती 58 भारतीय संस्कृती 59 भारतीय संस्कृती 60 भारतीय संस्कृती 61 भारतीय संस्कृती 62 भारतीय संस्कृती 63 भारतीय संस्कृती 64 भारतीय संस्कृती 65 भारतीय संस्कृती 66 भारतीय संस्कृती 67 भारतीय संस्कृती 68 भारतीय संस्कृती 69 भारतीय संस्कृती 70 भारतीय संस्कृती 71 भारतीय संस्कृती 72 भारतीय संस्कृती 73 भारतीय संस्कृती 74 भारतीय संस्कृती 75 भारतीय संस्कृती 76 भारतीय संस्कृती 77 भारतीय संस्कृती 78 भारतीय संस्कृती 79 भारतीय संस्कृती 80 भारतीय संस्कृती 81 भारतीय संस्कृती 82 भारतीय संस्कृती 83 भारतीय संस्कृती 84 भारतीय संस्कृती 85 भारतीय संस्कृती 86 भारतीय संस्कृती 87 भारतीय संस्कृती 88 भारतीय संस्कृती 89 भारतीय संस्कृती 90 भारतीय संस्कृती 91 भारतीय संस्कृती 92 भारतीय संस्कृती 93 भारतीय संस्कृती 94 भारतीय संस्कृती 95 भारतीय संस्कृती 96 भारतीय संस्कृती 97 भारतीय संस्कृती 98 भारतीय संस्कृती 99 भारतीय संस्कृती 100 भारतीय संस्कृती 101 भारतीय संस्कृती 102 भारतीय संस्कृती 103 भारतीय संस्कृती 104 भारतीय संस्कृती 105 भारतीय संस्कृती 106 भारतीय संस्कृती 107 भारतीय संस्कृती 108 भारतीय संस्कृती 109 भारतीय संस्कृती 110 भारतीय संस्कृती 111 भारतीय संस्कृती 112 भारतीय संस्कृती 113 भारतीय संस्कृती 114 भारतीय संस्कृती 115 भारतीय संस्कृती 116 भारतीय संस्कृती 117 भारतीय संस्कृती 118 भारतीय संस्कृती 119 भारतीय संस्कृती 120 भारतीय संस्कृती 121 भारतीय संस्कृती 122 भारतीय संस्कृती 123 भारतीय संस्कृती 124 भारतीय संस्कृती 125 भारतीय संस्कृती 126 भारतीय संस्कृती 127 भारतीय संस्कृती 128 भारतीय संस्कृती 129 भारतीय संस्कृती 130 भारतीय संस्कृती 131 भारतीय संस्कृती 132 भारतीय संस्कृती 133 भारतीय संस्कृती 134 भारतीय संस्कृती 135 भारतीय संस्कृती 136 भारतीय संस्कृती 137 भारतीय संस्कृती 138 भारतीय संस्कृती 139 भारतीय संस्कृती 140 भारतीय संस्कृती 141 भारतीय संस्कृती 142 भारतीय संस्कृती 143 भारतीय संस्कृती 144 भारतीय संस्कृती 145 भारतीय संस्कृती 146 भारतीय संस्कृती 147 भारतीय संस्कृती 148 भारतीय संस्कृती 149 भारतीय संस्कृती 150 भारतीय संस्कृती 151 भारतीय संस्कृती 152 भारतीय संस्कृती 153 भारतीय संस्कृती 154 भारतीय संस्कृती 155 भारतीय संस्कृती 156 भारतीय संस्कृती 157 भारतीय संस्कृती 158 भारतीय संस्कृती 159 भारतीय संस्कृती 160 मातृभोजन गीत भारतीय संस्कृती 162 भारतीय संस्कृती 163 भारतीय संस्कृती 164 भारतीय संस्कृती 165 भारतीय संस्कृती 166 भारतीय संस्कृती 167 भारतीय संस्कृती 168 भारतीय संस्कृती 169 भारतीय संस्कृती 170 भारतीय संस्कृती 171 भारतीय संस्कृती 172 भारतीय संस्कृती 173 भारतीय संस्कृती 174 भारतीय संस्कृती 175 भारतीय संस्कृती 176 भारतीय संस्कृती 177 भारतीय संस्कृती 178 भारतीय संस्कृती 179 भारतीय संस्कृती 180 भारतीय संस्कृती 181 भारतीय संस्कृती 182 वाघ मानव परस्पर सबंधं निबंध