Get it on Google Play
Download on the App Store

भारतीय संस्कृती 120

अहिंसा

‘अहिंसा परमो धर्मः’ हे भारतीय संस्कृतीचे जीवनभूत तत्त्व आहे. भारतीयांच्या रोमारोमात हे तत्त्व बिंबलेले आहे. आईच्या दुधाबरोबर मुलाला हे तत्त्व मिळत असते. भारताच्या वातावरणात हे तत्त्व भरलेले आहे. भारतीय हवा म्हणजे अहिंसेचा हवा. भारतात जो श्वोसोच्छवास करू लागेल, त्याच्या जीवनात हळूहळू हे अहिंसा तत्त्व शिरल्याशिवाय राहणार नाही.

परंतु या ‘अहिंसा परमो धर्मः’ तत्त्वाची महती भारतास एकाएकी कळली असे नाही. फार मोठी तपश्चर्या या तत्त्वाच्या पाठीमागे आहे. मोठमोठे प्रयोग या गोष्टीसाठी झाले. वेदकाळापासून तो आजपर्यंत भारतीय संस्कृतीतील सोनेरी सूत्र म्हणजे अहिंसा हे होय. या सूत्राभोवती भारतातील धार्मिक, राजकीय, सामाजिक चळवळी गुंफिलेल्या आहेत. भारतवर्षाचा इतिहास म्हणजे एक प्रकारे अहिंसेच्या प्रयोगाचा इतिहास.

मनुष्यप्राणी हळूहळू उत्क्रान्त होत आला आहे. मुंगीच्या पावलाने मानवजातीची प्रगती होत असते. भारतातील अहिंसेचा इतिहास पाहावयास लागू तर ही प्रगती कशी आस्ते आस्ते होत आली, ते आपणांस दिसून येईल.

अहिंसा या शब्दाचा अर्थ आज कितीतरी व्यापक झाला आहे. शब्दाने कोणाचे मन दुखविणे हीही हिंसा आज आपण मानतो. विचाराने, आचाराने, उच्चाराने कोणाचेही अकल्याण न चिंतणे, हा आजच्या अहिंसेचा अर्थ आहे.

प्राचीन काळापासून मुख्यतः दोन गोष्टींसाठी हिंसा होत आली आहेः भक्षणासाठी व रक्षणासाठी. मनुष्य खाण्यासाठी हिंसा करतो व स्वतःचे संरक्षण व्हावे म्हणून हिंसा करतो. तिसरेही एक कारण हिंसेसाठी असे, ते म्हणजे यज्ञ. परंतु या यज्ञीय हिंसेचाही भक्षणातच अंतर्भाव होतो. कारण मनुष्य जे खातो तेच देवाला देतो. यज्ञ म्हणजे देवांना आहुती देणे, हा मूळ अर्थ होता. आपल्यासाठी ऊन, पाऊस, फुले-फळे सर्व काही देणारे जे देव, त्यांना आपणहू काही दिले पाहिजे, यातून यज्ञकल्पना निघाली. मग देवांना काय द्यावयाचे हा प्रश्न उत्पन्न झाला. साहजिकच जे आपल्याला आवडते ते देवाला द्यावे असे ठरले. आपल्याला मांस आवडते, तर देवालाही तेच द्या, असा धर्म झाला. म्हणून यज्ञीय हिंसा हीसुद्धा मनुष्याच्या भक्षणातून निर्माण झाली असावी असे वाटते.

अत्यंत प्राचीन काळी माणूस माणसासही खात असे. माणसांचे मांस सर्वांना चांगले असे त्यास वाटत असे. ज्या वेळेस माणूस माणसास खाई, त्या वेळेस देवासही माणसाचाच बळी देण्याची चाल असेल, यात शंका नाही. राजेंद्रलालसारख्या पंडितांनी भारतवर्षात प्राचीन काळी नरमेधही होता असे लिहिले आहे.

परंतु विचारवंत मनुष्य विचार करू लागला. त्याला लाज वाटू लागली. आपल्यासारखीच सुखदुःखे असणारा हा जो मनुष्य, त्याला आपण कसे मारावे, कसे भाजून खावे, असा त्यांच्या मनात विचार आला आणि नरमांस खाण्याचे काही विचारी माणसांनी बंद केले. परंतु समाजातील सवयी एकदम जात नसतात. कोणीही नवीन विचार समाजाला दिला तर त्याचा छळ होतो. त्याची टर उडविण्यात येते. प्राचीन काळीही असेच झाले असेल.

भारतीय संस्कृती

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
भारतीय संस्कृती 1 भारतीय संस्कृती 2 भारतीय संस्कृती 3 भारतीय संस्कृती 4 भारतीय संस्कृती 5 भारतीय संस्कृती 6 भारतीय संस्कृती 7 भारतीय संस्कृती 8 भारतीय संस्कृती 9 भारतीय संस्कृती 10 भारतीय संस्कृती 11 भारतीय संस्कृती 12 भारतीय संस्कृती 13 भारतीय संस्कृती 14 भारतीय संस्कृती 15 भारतीय संस्कृती 16 भारतीय संस्कृती 17 भारतीय संस्कृती 18 भारतीय संस्कृती 19 भारतीय संस्कृती 20 भारतीय संस्कृती 21 भारतीय संस्कृती 22 भारतीय संस्कृती 23 भारतीय संस्कृती 24 भारतीय संस्कृती 25 भारतीय संस्कृती 26 भारतीय संस्कृती 27 भारतीय संस्कृती 28 भारतीय संस्कृती 29 भारतीय संस्कृती 30 भारतीय संस्कृती 31 भारतीय संस्कृती 32 भारतीय संस्कृती 33 भारतीय संस्कृती 34 भारतीय संस्कृती 35 भारतीय संस्कृती 36 भारतीय संस्कृती 37 भारतीय संस्कृती 38 भारतीय संस्कृती 39 भारतीय संस्कृती 40 भारतीय संस्कृती 41 भारतीय संस्कृती 42 भारतीय संस्कृती 43 भारतीय संस्कृती 44 भारतीय संस्कृती 45 भारतीय संस्कृती 46 भारतीय संस्कृती 47 भारतीय संस्कृती 48 भारतीय संस्कृती 49 भारतीय संस्कृती 50 भारतीय संस्कृती 51 भारतीय संस्कृती 52 भारतीय संस्कृती 53 भारतीय संस्कृती 54 भारतीय संस्कृती 55 भारतीय संस्कृती 56 भारतीय संस्कृती 57 भारतीय संस्कृती 58 भारतीय संस्कृती 59 भारतीय संस्कृती 60 भारतीय संस्कृती 61 भारतीय संस्कृती 62 भारतीय संस्कृती 63 भारतीय संस्कृती 64 भारतीय संस्कृती 65 भारतीय संस्कृती 66 भारतीय संस्कृती 67 भारतीय संस्कृती 68 भारतीय संस्कृती 69 भारतीय संस्कृती 70 भारतीय संस्कृती 71 भारतीय संस्कृती 72 भारतीय संस्कृती 73 भारतीय संस्कृती 74 भारतीय संस्कृती 75 भारतीय संस्कृती 76 भारतीय संस्कृती 77 भारतीय संस्कृती 78 भारतीय संस्कृती 79 भारतीय संस्कृती 80 भारतीय संस्कृती 81 भारतीय संस्कृती 82 भारतीय संस्कृती 83 भारतीय संस्कृती 84 भारतीय संस्कृती 85 भारतीय संस्कृती 86 भारतीय संस्कृती 87 भारतीय संस्कृती 88 भारतीय संस्कृती 89 भारतीय संस्कृती 90 भारतीय संस्कृती 91 भारतीय संस्कृती 92 भारतीय संस्कृती 93 भारतीय संस्कृती 94 भारतीय संस्कृती 95 भारतीय संस्कृती 96 भारतीय संस्कृती 97 भारतीय संस्कृती 98 भारतीय संस्कृती 99 भारतीय संस्कृती 100 भारतीय संस्कृती 101 भारतीय संस्कृती 102 भारतीय संस्कृती 103 भारतीय संस्कृती 104 भारतीय संस्कृती 105 भारतीय संस्कृती 106 भारतीय संस्कृती 107 भारतीय संस्कृती 108 भारतीय संस्कृती 109 भारतीय संस्कृती 110 भारतीय संस्कृती 111 भारतीय संस्कृती 112 भारतीय संस्कृती 113 भारतीय संस्कृती 114 भारतीय संस्कृती 115 भारतीय संस्कृती 116 भारतीय संस्कृती 117 भारतीय संस्कृती 118 भारतीय संस्कृती 119 भारतीय संस्कृती 120 भारतीय संस्कृती 121 भारतीय संस्कृती 122 भारतीय संस्कृती 123 भारतीय संस्कृती 124 भारतीय संस्कृती 125 भारतीय संस्कृती 126 भारतीय संस्कृती 127 भारतीय संस्कृती 128 भारतीय संस्कृती 129 भारतीय संस्कृती 130 भारतीय संस्कृती 131 भारतीय संस्कृती 132 भारतीय संस्कृती 133 भारतीय संस्कृती 134 भारतीय संस्कृती 135 भारतीय संस्कृती 136 भारतीय संस्कृती 137 भारतीय संस्कृती 138 भारतीय संस्कृती 139 भारतीय संस्कृती 140 भारतीय संस्कृती 141 भारतीय संस्कृती 142 भारतीय संस्कृती 143 भारतीय संस्कृती 144 भारतीय संस्कृती 145 भारतीय संस्कृती 146 भारतीय संस्कृती 147 भारतीय संस्कृती 148 भारतीय संस्कृती 149 भारतीय संस्कृती 150 भारतीय संस्कृती 151 भारतीय संस्कृती 152 भारतीय संस्कृती 153 भारतीय संस्कृती 154 भारतीय संस्कृती 155 भारतीय संस्कृती 156 भारतीय संस्कृती 157 भारतीय संस्कृती 158 भारतीय संस्कृती 159 भारतीय संस्कृती 160 मातृभोजन गीत भारतीय संस्कृती 162 भारतीय संस्कृती 163 भारतीय संस्कृती 164 भारतीय संस्कृती 165 भारतीय संस्कृती 166 भारतीय संस्कृती 167 भारतीय संस्कृती 168 भारतीय संस्कृती 169 भारतीय संस्कृती 170 भारतीय संस्कृती 171 भारतीय संस्कृती 172 भारतीय संस्कृती 173 भारतीय संस्कृती 174 भारतीय संस्कृती 175 भारतीय संस्कृती 176 भारतीय संस्कृती 177 भारतीय संस्कृती 178 भारतीय संस्कृती 179 भारतीय संस्कृती 180 भारतीय संस्कृती 181 भारतीय संस्कृती 182 वाघ मानव परस्पर सबंधं निबंध