Get it on Google Play
Download on the App Store

भारतीय संस्कृती 128

संत या गोष्टींचा प्रयोग करू लागले. स्वत:च्या वैयक्तिक, मर्यादित जीवनात या प्रयोगाचा त्यांनी अवलंब केला. प्रेमाचीच शक्ती अपार आहे असा त्यांना अनुभव आला. बंगालमध्ये चैतन्य म्हणून थोर संत होऊन गेले. एके दिवशी चैतन्य आपल्या शिष्यांसमवेत नामसंकीर्तन करीत रस्त्याने जात होते. टाळमृदंगाचा घोष सुरू होता. सारे रंगले होते.

“हरि बोल हरि बोल । भवसिंधु पार चल । ”

असा गजर गगनात जात होता. इतक्यात दोघा दुष्टांनी येऊन चैतन्यांच्या मस्तकावर प्रहार केला. भळभळ रक्त वाहू लागले. चैतन्यांचा ब्रह्मचारी शिष्य नित्यानंद त्या दुष्टांवर धावला; परंतु थोर चैतन्य म्हणाले, “निताई ! त्यांनी मला मारले तरी मी त्यांना प्रेमच देणार !”

भजन सुरू होते. चैतन्य ‘हरि बोल’ म्हणत होते. सारे नाचत होते. ते दोघे दुष्टही नाचू लागले ! त्या भजनरंगात तेही रंगले. चैतन्यांची अहिंसा अत्यंत प्रभावी ठरली. त्या दिवसापासून ते दुष्ट दारूडे अगदी निराळे झाले. चैतन्यांचे ते एकनिष्ठ सेवक झाले.

प्रेमाने पशूही क्रूरता विसरतात. अँड्रोक्लिस व सिंह ही गोष्ट जगात सुप्रसिद्धच आहे. सेवेने, प्रेमाने क्रूर पशूही जर माणसाळतात, तर प्रेमाने मनुष्य सुधारणार नाही का?

केलेले प्रेम व्यर्थ जात नाही. समजा, चैतन्यांच्या डोक्यावर आणखी प्रहार बसते व चैतन्य मरते तर? ते मरणही सुपरिणामी झाले असते. त्या मरणाचा त्या दोघांवर काहीच परिणाम नसता का झाला? कदाचित एक मरण त्यांना सुधारावयास पुरे पडले नसते. परंतु याचा अर्थ असा नाही की ते वाया गेले, सती सिंधूचे मरण शेवटी सुधाकराचे डोळे उघडल्याशिवाय राहिले नाही. महान व्यक्तींनी आपापल्या वैयक्तिक जीवनात हिंसेवर अहिंसेचा प्रयोग लहान मोठ्या गोष्टींत आजपर्यंत अनेकदा करून पाहिला. सर्वांनी सांगितले, की हिंसेपेक्षा अहिंसेचे सामर्थ्य अपार आहे. शिक्षणशास्त्रज्ञ शेकडो पुस्तकांत सांगत आहेतकी, मुलांना छड्या मारून सुधारू पाहणे हा चुकीचा मार्ग आहे. “छडी वाजे छम छम विद्या येई घम् घम्” हा सिद्धान्त शास्त्रीय नाही. शिक्षणशास्त्रातील नवीन तत्त्वे सर्व जागतिक व्यवहारात आणावयास हवीत. जग ही एक शाळाच आहे. आपणांस एकमेकांस सुधारावयाचे आहे. हे काम दंडुक्यापेक्षा दुस-याच मार्गाने होणे शक्य आहे.

शास्त्रज्ञ प्रथम आपल्या लहानशा खोलीत पुन:पुन्हा प्रयोग करून पाहतो आणि तो संशयातीत असा यशस्वी झाला, तर जगापुढे मांडतो. मग तो प्रयोगालयातील प्रयोग सर्व जगात रूढ होतो. कोणत्याही ज्ञानाचे असेच आहे. संतांच्या वैयक्तिक जीवनात अहिंसेचा प्रयोग यशस्वी झाला होता. हा प्रयोग व्यक्तिगत जीवनातून समाजाच्या जीवनात आणावयाचा होता. खोलीत सिद्ध झालेले ज्ञान समाज्याच्या व्यवहारात रूढ कारवयाचे होते. महात्मा गांधींनी हे काम हाती घेतले. संतांच्या जीवनातील अहिंसेचा प्रयोग महात्माजींनी सार्वजनिक जीवनात आणला वर्गा-वर्गाचे, जातींचे, राष्ट्रा-राष्ट्रांचे तंटे या अहिंसेच्या मार्गाने सोडवावयाचे, असे त्यांनी ठरविले.

भारतीय संस्कृती

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
भारतीय संस्कृती 1 भारतीय संस्कृती 2 भारतीय संस्कृती 3 भारतीय संस्कृती 4 भारतीय संस्कृती 5 भारतीय संस्कृती 6 भारतीय संस्कृती 7 भारतीय संस्कृती 8 भारतीय संस्कृती 9 भारतीय संस्कृती 10 भारतीय संस्कृती 11 भारतीय संस्कृती 12 भारतीय संस्कृती 13 भारतीय संस्कृती 14 भारतीय संस्कृती 15 भारतीय संस्कृती 16 भारतीय संस्कृती 17 भारतीय संस्कृती 18 भारतीय संस्कृती 19 भारतीय संस्कृती 20 भारतीय संस्कृती 21 भारतीय संस्कृती 22 भारतीय संस्कृती 23 भारतीय संस्कृती 24 भारतीय संस्कृती 25 भारतीय संस्कृती 26 भारतीय संस्कृती 27 भारतीय संस्कृती 28 भारतीय संस्कृती 29 भारतीय संस्कृती 30 भारतीय संस्कृती 31 भारतीय संस्कृती 32 भारतीय संस्कृती 33 भारतीय संस्कृती 34 भारतीय संस्कृती 35 भारतीय संस्कृती 36 भारतीय संस्कृती 37 भारतीय संस्कृती 38 भारतीय संस्कृती 39 भारतीय संस्कृती 40 भारतीय संस्कृती 41 भारतीय संस्कृती 42 भारतीय संस्कृती 43 भारतीय संस्कृती 44 भारतीय संस्कृती 45 भारतीय संस्कृती 46 भारतीय संस्कृती 47 भारतीय संस्कृती 48 भारतीय संस्कृती 49 भारतीय संस्कृती 50 भारतीय संस्कृती 51 भारतीय संस्कृती 52 भारतीय संस्कृती 53 भारतीय संस्कृती 54 भारतीय संस्कृती 55 भारतीय संस्कृती 56 भारतीय संस्कृती 57 भारतीय संस्कृती 58 भारतीय संस्कृती 59 भारतीय संस्कृती 60 भारतीय संस्कृती 61 भारतीय संस्कृती 62 भारतीय संस्कृती 63 भारतीय संस्कृती 64 भारतीय संस्कृती 65 भारतीय संस्कृती 66 भारतीय संस्कृती 67 भारतीय संस्कृती 68 भारतीय संस्कृती 69 भारतीय संस्कृती 70 भारतीय संस्कृती 71 भारतीय संस्कृती 72 भारतीय संस्कृती 73 भारतीय संस्कृती 74 भारतीय संस्कृती 75 भारतीय संस्कृती 76 भारतीय संस्कृती 77 भारतीय संस्कृती 78 भारतीय संस्कृती 79 भारतीय संस्कृती 80 भारतीय संस्कृती 81 भारतीय संस्कृती 82 भारतीय संस्कृती 83 भारतीय संस्कृती 84 भारतीय संस्कृती 85 भारतीय संस्कृती 86 भारतीय संस्कृती 87 भारतीय संस्कृती 88 भारतीय संस्कृती 89 भारतीय संस्कृती 90 भारतीय संस्कृती 91 भारतीय संस्कृती 92 भारतीय संस्कृती 93 भारतीय संस्कृती 94 भारतीय संस्कृती 95 भारतीय संस्कृती 96 भारतीय संस्कृती 97 भारतीय संस्कृती 98 भारतीय संस्कृती 99 भारतीय संस्कृती 100 भारतीय संस्कृती 101 भारतीय संस्कृती 102 भारतीय संस्कृती 103 भारतीय संस्कृती 104 भारतीय संस्कृती 105 भारतीय संस्कृती 106 भारतीय संस्कृती 107 भारतीय संस्कृती 108 भारतीय संस्कृती 109 भारतीय संस्कृती 110 भारतीय संस्कृती 111 भारतीय संस्कृती 112 भारतीय संस्कृती 113 भारतीय संस्कृती 114 भारतीय संस्कृती 115 भारतीय संस्कृती 116 भारतीय संस्कृती 117 भारतीय संस्कृती 118 भारतीय संस्कृती 119 भारतीय संस्कृती 120 भारतीय संस्कृती 121 भारतीय संस्कृती 122 भारतीय संस्कृती 123 भारतीय संस्कृती 124 भारतीय संस्कृती 125 भारतीय संस्कृती 126 भारतीय संस्कृती 127 भारतीय संस्कृती 128 भारतीय संस्कृती 129 भारतीय संस्कृती 130 भारतीय संस्कृती 131 भारतीय संस्कृती 132 भारतीय संस्कृती 133 भारतीय संस्कृती 134 भारतीय संस्कृती 135 भारतीय संस्कृती 136 भारतीय संस्कृती 137 भारतीय संस्कृती 138 भारतीय संस्कृती 139 भारतीय संस्कृती 140 भारतीय संस्कृती 141 भारतीय संस्कृती 142 भारतीय संस्कृती 143 भारतीय संस्कृती 144 भारतीय संस्कृती 145 भारतीय संस्कृती 146 भारतीय संस्कृती 147 भारतीय संस्कृती 148 भारतीय संस्कृती 149 भारतीय संस्कृती 150 भारतीय संस्कृती 151 भारतीय संस्कृती 152 भारतीय संस्कृती 153 भारतीय संस्कृती 154 भारतीय संस्कृती 155 भारतीय संस्कृती 156 भारतीय संस्कृती 157 भारतीय संस्कृती 158 भारतीय संस्कृती 159 भारतीय संस्कृती 160 मातृभोजन गीत भारतीय संस्कृती 162 भारतीय संस्कृती 163 भारतीय संस्कृती 164 भारतीय संस्कृती 165 भारतीय संस्कृती 166 भारतीय संस्कृती 167 भारतीय संस्कृती 168 भारतीय संस्कृती 169 भारतीय संस्कृती 170 भारतीय संस्कृती 171 भारतीय संस्कृती 172 भारतीय संस्कृती 173 भारतीय संस्कृती 174 भारतीय संस्कृती 175 भारतीय संस्कृती 176 भारतीय संस्कृती 177 भारतीय संस्कृती 178 भारतीय संस्कृती 179 भारतीय संस्कृती 180 भारतीय संस्कृती 181 भारतीय संस्कृती 182 वाघ मानव परस्पर सबंधं निबंध